Harwas-Napierala Barbara - Psychologia rozwoju czlowieka, Książki, ebook, pdf

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Psychologia

rozwoju

człowieka

Redakcja naukowa

Barbara Harwas-Napierała i Janusz Trempała

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2002

tom

Psychologia

rozwoju

człowieka

Rozwój funkcji psychicznych

Okładkę i strony tytułowe projektowała Maryna Wiśniewska

Redaktor Małgorzata Kasprzewska

Redaktor techniczny Teresa Skrzypkowska

55 3.^

Podręcznik dotowany

przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

Warszawa, 2002

ISBN 83-01-13233-7 t. 1-3

ISBN 83-01-13797-5 t. 3

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10

tel.: (O-prefiks-22) 695-43-21

faks: (O-prefiks-22) 826-71-63

e-mail: pwn@pwn.com.pl

http://www.pwn.pl

Spis treści

Wstęp 9

Rozdział 1. Rozwój poznawczy

(oprac. Janusz Trempała) 13

1.1. Zmiany w poziomie zdolności poznawczych 13

1.1.1. Zmiany w ogólnym poziomie inteligencji 14

1.1.2. Przekształcenia struktury zdolności 17

1.2. Przekształcanie się sposobów myślenia 21

1.2.1. Rozwój poznawczy w ujęciu Piageta 21

1.2.2. Rozwój postformalnych sposobów myślenia 24

1.3. Przekształcenia rozwojowe w procesach przetwarzania informacji 30

1.3.1. Spostrzeganie i uwaga 31

1.3.2. Pamięć 32

1.3.3. Szybkość przetwarzania informacji 37

1.4. Podsumowanie 39

Rozdział 2. Rozwój emocjonalny

(oprac. Helena Hurmę; tłum. Paweł IzdebskI} 45

2.1. Emocje jako obszar badań w psychologii rozwoju człowieka 45

2.1.1. Pojecie emocji 46

2.1.2. Czynniki wywołujące emocje 46

2.2. Poglądy na temat natury emocji 48

2.2.1. Teoria emocji osobnych 49

2.2.2. Poglądy konstruktywistów społecznych 50

2.2.3. Podejście poznawcze 50

2.2.4. Podejście funkcjonalistyczno-organizacyjne 52

2.2.5. Próba integracji: koncepcja poznawczo-rozwojowa Fischera 53

2.3. Emocje w ciągu życia człowieka 54

2.3. l. Wczesne dzieciństwo 54

2.3.2. Okres średniego i późnego dzieciństwa 58

2.3.3. Adolescencja 60

2.3.4. Emocje w dorosłości i okresie starzenia się 62

2.4. Podsumowanie 65

Rozdział 3. Rozwój społeczny

(oprac. Stanisław KowaliK)

3.1. Sposoby pojmowania rozwoju społecznego

3.2. Rozwój społeczny jako ciąg zmian osobowościowych

3.2.1. Teoretyczne modele społecznego rozwoju człowieka

3.2.2. Przełomy życiowe ukierunkowujące przebieg socjalizacji człowieka

3.3. Rozwój społeczny człowieka jako spełnienie zapotrzebowania cywilizacyjnego

3.3.1. Przebieg społecznego rozwoju człowieka w świetle danych antropogenetycznyc

3.3.2. Rozwój społeczny jako przygotowanie do pełnego uczestnictwa w życiu zbiorowyr

3.4. Rozwój społeczny jako tworzenie nowych relacji interpersonalnych

3.5. Podsumowanie

3.6.

Rozdział 4. Rozwój moralny

(oprac. Janusz Trempała i Dorota Czyżowska]

4.1. Sposoby pojmowania rozwoju moralnego

4.2. Mechanizmy rozwoju moralnego

4.2.1. Psychoanalityczna koncepcja rozwoju moralnego

4.2.2. Rozwój moralny jako wynik uczenia się

4.2.3. Poznawczo-rozwojowa koncepcja rozwoju moralnego

4.3. Rozwój moralny w ciągu życia

4.3.1. Uniwersalność stadiów rozwoju moralnego

4.3.2. Związek rozwoju moralnego z rozwojem poznawczym

4.3.3. Myślenie a działanie moralne

4.4. Podsumowanie

Rozdział 5. Rozwój osobowości

(oprac. Piotr O/es)

5.1. Poziom cech: struktura osobowości

5.1.1. Genetyka behawioralna

5. l .2. Teoria cech

5.1.3. Rozwój typów osobowości

5.2. Poziom charakterystycznego stylu adaptacji: potrzeby, dążenia i wartości

5.2.1. Podejście psychodynamiczne

5.2.2. Socjobiologia i teoria opanowania trwogi

5.2.3. Podejście poznawcze

5.2.4. Podejście humanistyczne

5.3. Poziom tożsamości: tworzenie znaczeń, nadawanie sensu

5.3.1. Znaczenie wczesnych doświadczeń: tworzenie celów i powstawanie skryptu . .

5.3.2. "Ja" podmiotowe i tworzenie systemu znaczeń osobistych

5.3.3. Koncepcja narracyjnej tożsamości D. McAdamsa

5.3.4. Psychologia egzystencjalna

5.4. Podsumowanie

Rozdział 6. Różnice indywidualne w rozwoju psychicznym

(oprac. Anna Matczak]

6.1. Różnice indywidualne a różnice rozwojowe

6.2. Mechanizmy powstawania różnic indywidualnych w rozwoju

6.3. Zdolności

6.3.1. Podstawowe pojęcia i rozróżnienia

6.3.2. Rozwój zdolności

6.3.3. Źródła różnic indywidualnych

6.3.4. Uwagi końcowe

6.3.1.

6.4. Temperament

6.4.1. Cechy temperamentu

6.4.2. Temperamentalne determinanty aktywności

6.5. Podsumowanie

192

196

202

Indeks osób 207

Wstęp

Prezentowany tom podręcznika Psychologia rozwoju człowieka jest ostatnim

z trzytomowej serii zapoczątkowanej przez dwie wybitne znawczynie przedmiotu:

Profesor Marię Przetacznik-Gierowską i Profesor Marię Tyszkową. Dzieje powsta-

wania tego podręcznika oraz podstawowe założenia merytoryczne i formalne, jakie

przyjęliśmy kontynuując prace nad nim, przedstawiliśmy w Przedmowie tomu

drugiego, zatytułowanego Charakterystyka okresów życia człowieka. Czytelników

zainteresowanych przyjętymi przez nas założeniami odsyłamy do wspomnianej

Przedmowy, ograniczając się teraz do krótkiego omówienia treści niniejszego tomu.

Tom trzeci Psychologii rozwoju człowieka pt. Rozwój funkcji psychicznych rozpo-

czynamy od zaprezentowania w ujęciu podłużnym zmian w rozwoju poznawczym,

emocjonalnym, społecznym i moralnym, a także w rozwoju osobowości. Tego

rodzaju ujęcie, przyjęte w pięciu początkowych rozdziałach, mimo licznych walo-

rów i możliwości, jakie stwarza z punktu widzenia potrzeb dydaktyki tego przed-

miotu, jest rzadko spotykane w innych podręcznikach psychologii rozwojowej.

Podłużna analiza zmian w poszczególnych obszarach rozwoju człowieka pozwala

lepiej opisać specyficzne mechanizmy kształtowania się określonych funkcji psy-

chicznych oraz wskazać problemy najczęściej napotykane w danym obszarze badań

nad rozwojem. Ten rodzaj analizy rozwoju człowieka umożliwia także ukazanie

dynamiki zmian określonego rodzaju w ciągu całego życia człowieka. Uświadamia

ciągłość w przekształcaniu się struktury psychicznej, a także nieciągłości rozwo-

jowe, oraz to, że rozwój psychiczny nie jest monolitycznym procesem zmian

wyłącznie progresywnych, że w każdym punkcie ontogenezy zachodzą dłużej lub

krócej utrzymujące się zmiany zarówno progresywne, jak i regresywne. Czytelnik

będzie mógł zauważyć, że nie wszystkie zmiany w rozwoju człowieka są funkcją

wieku chronologicznego; wiele z nich w rozwoju struktury psychicznej tworzy nie

tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych prze-

kształceń związanych głównie z indywidualnym doświadczeniem człowieka.

W ujęciu podłużnym szczególnie ujawniają się takie cechy rozwoju, jak jego plas-

tyczność, a także wielokierunkowość zmian. W tym kontekście szczególnego zna-

czenia nabiera problem różnic indywidualnych w rozwoju człowieka. Omówiona

w rozdziale szóstym problematyka zmian w różnicach inter- i intraindywidual

jakie dają się zaobserwować wraz z wiekiem człowieka, jest koniecznym uzup

niem przedstawionej analizy zmian rozwojowych w ujęciu zarówno poprzeć

(w tomie drugim), jak i podłużnym (w tomie trzecim).

Zastosowanie podejścia podłużnego w opisie rozwoju psychicznego okazć

trudne z wielu powodów. Po pierwsze, zależało nam na tym, aby w poszczegć

rozdziałach nie powtarzać treści zaprezentowanych w drugim tomie podręc:

w którym ukazane są zmiany rozwojowe w różnych okresach życia człowiel

drugie, aktualny stan badań nad rozwojem człowieka w ciągu życia nie pozwał

w pełni, w sposób wszechstronny i systematyczny, opisać wszystkich zmian p<

nych w określonych obszarach funkcjonowania. Wiedza na ten temat w liter;

przedmiotu nie zawsze jest dobrze udokumentowana. W związku z powyższyn

sując podejście podłużne skupiliśmy uwagę na tych tendencjach i mechaniz

zmian rozwojowych w poszczególnych obszarach funkcjonowania człowieka,

zostały udokumentowane w badaniach empirycznych, są zrozumiałe na obe

etapie badań i dyskutowane w publikacjach na temat rozwoju człowieka w

życia. Autorzy poszczególnych rozdziałów zostali poproszeni o to, aby wykc

tując podejście podłużne, ukazali tendencje i zasady rozwoju bardziej ogólne i

które można uchwycić w analizie zmian w określonym odcinku życia człowiet

tym polega zasadnicza odmienność rozważań tomu trzeciego w porównaniu d<

zentowanych w tomie drugim. :•••>',•

Z powyższych powodów staraliśmy się nie narzucać Autorom sztywnych

poza podstawowymi, dotyczących organizacji treści w poszczególnych rozdzi.

dając im duży zakres swobody, by wbrew tradycyjnym tendencjom Czytelnil

okazję poznać także indywidualny punkt widzenia Autora jako badacza. Pr:

przez nas konwencja tekstów autorskich jest rzadko spotykana w klasycznych

cowaniach podręcznikowych i może budzić kontrowersje. Staraliśmy się j<

zadbać o to, by autorzy, nie rezygnując ze swojego punktu widzenia na pres

wany obszar badawczy, zarysowali też inne na niego spojrzenia. Sądzimy, że

wencja ta może mieć szczególny walor dydaktyczny, sprzyjający ksztal

przyszłych badaczy rozwoju człowieka w ciągu życia.

Praca nad redakcją prezentowanego tomu podręcznika była dla nas ciek;

i dającym wiele satysfakcji doświadczeniem. Cieszymy się z faktu, że w śród

ku polskich psychologów udało się zespołowo opracować i wydać trzytomow}

ręcznik rozwoju człowieka. Chcielibyśmy podziękować autorom poszczegó

rozdziałów. Podjęli oni trud przedstawienia najważniejszych osiągnięć i obu

cych kierunków badań nad rozwojem człowieka w ujęciu dotąd niespotyk

w polskiej literaturze. Cieszy nas również fakt, że w ich gronie znaleźli się u<

którzy reprezentując wprawdzie inne subdyscypliny psychologiczne, dostrz

w swoich pracach badawczych potrzebę stosowania rozwojowego punktu wid;

W literaturze psychologicznej można obecnie zaobserwować, że problematyki

woju coraz częściej podejmują psychologowie osobowości, społeczni a nawei

chologowie kliniczni. Tendencja ta jest oznaką wzrostu rangi badań nad rozw

wśród różnych subdyscyplin psychologicznych. Współpraca psychologów roz1

wych z badaczami reprezentującymi inne specjalności jest dzisiaj szczególnie

pożądana w badaniach nad rozwojem psychicznym. Mamy nadzieję, że trzeci tom

Psychologii rozwoju człowieka może zapoczątkować ten rodzaj współpracy

w naszym kraju.

Przygotowując ten tom podręcznika chcieliśmy zainteresowć studentów, a także

inne osoby, psychologią rozwoju człowieka, która rozwija się współcześnie w dużym

tempie. Chcieliśmy to zrobić w nowy i interesujący sposób, burząc tradycyjne sche-

maty organizowania treści i wprowadzając wspomniane wyżej zmiany, które stano-

wią o odmienności tego opracowania w stosunku do innych podręczników, z nadzieją,

że odbiorca na tym skorzysta.

Barbara Harwas-Napiemła i Janusz Trempała

Bydgoszcz-Poznań, wrzesień 2001 roku

Rozdział 1

Rozwój poznawczy

(opracował Janusz Trempała)

W rozdziale omówimy problem rozwoju poznawczego człowieka w ciągu życia.

Dorobek empiryczny w tym zakresie wyrasta z tradycji badań psychometrycznych

nad inteligencją i jest jeszcze niewielki. Dysponujemy jednak wynikami badań nad

zmianami w funkcjonowaniu umysłowym człowieka, które pozwalają na pewne

uogólnienia i krytyczne ustosunkowanie się do dawniejszych koncepcji.

Biorąc pod uwagę najważniejsze osiągnięcia w badaniach nad rozwojem poznaw-

czym w ciągu życia, w naszej analizie uwzględnimy trzy podstawowe płaszczyzny -

zmian: a) zmiany ilościowe w zakresie poziomu inteligencji ogólnej, b) zmiany j

konfiguracyjne w relacjach między zdolnościami poznawczymi, c) zmiany jakoś- \

ciowe w zakresie procesów, strategii i operacji umysłowych. Na tych płaszczyznach !

należy ponadto wyraźnie wyodrębnić dane na temat zmian intraindywidualnych_J

oraz interindywidualnych.

Problem rozwoju poznawczego omówimy z punktu widzenia trzech podstawo-

wych podejść, w których dyskusja i stwierdzenia na temat zmian w funkcjonowaniu

umysłowym człowieka są dobrze udokumentowane empirycznie. Do podejść tych

należy zaliczyć: 1) psychometryczne, w którym badacze koncentrują uwagę na zmia- j

nach ilościowych w poziomie zdolności poznawczych jednostki; 2) poznawczo-roz- j

wojowe, skoncentrowane na zmianach jakościowych w sposobach myślenia stoso- j...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

pdf @ download @ pobieranie @ do ÂściÂągnięcia @ ebook

Archiwum